Afgehaakt Nederland [1]

De pas verschenen Atlas van Afgehaakt Nederland heeft een intrigerende naam. Het klinkt als een verzameling overzichtskaarten van winterstallingen voor Kip-, Adria- en Eifellandcaravans. Een misverstand, de inhoud is minder zonnig. De Atlas van Afgehaakt Nederland laat het onbehagen in de samenleving zien. Over haperende democratie, rafelend vertrouwen in de overheid, het gapende gat tussen kansarmen en kansrijken. Ook in Den Bosch, dat zich afficheert als Ontmoetingsstad? Het zelfverklaarde paradijs waar confetti altijd binnen handbereik is? Ja, ook in Den Bosch.

Even wat uitleg. De onderzoekers van de Atlas definiëren afgehaakten als Nederlanders die bij de Tweede Kamer- en Statenverkiezingen vanaf 2017 niet stemden of op buitenstaanderspartijen stemden. Dat zijn PVV, Forum voor Democratie, SP, Partij voor de Dieren, DENK en 50Plus. Hun gemeenschappelijkheid: ze besturen landelijk en lokaal amper mee en keren zich tegen de gevestigde orde. Omdat de onderzoekers al vóór 2021 begonnen, ontbreken de buitenstaanderspartijen JA21, BBB en BIJ1.

Afgehaakten blijken weinig tevreden met hun eigen leven en vinden dat het met Nederland de verkeerde kant op gaat. Velen hebben een laag inkomen, matig opleidingsniveau en nauwelijks of geen eigen vermogen – huis, spaargeld. Hun gezondheid bestempelen ze vaak als slecht. Ook ervaren ze verlies van regie over de wereld buiten hun woonkamer. Hun stille verzuchting: doe ik er eigenlijk nog wel toe? Wanneer waardering uitblijft, ontstaat een mix van vernedering, rancune en wrok, waar vooral rechts populisme van profiteert.

Als je het meest actuele stemgedrag volgt – Tweede Kamer 2021 – dan ligt Den Bosch met 50,0% afgehaakten net boven het landelijk gemiddelde van 49,8%. Zorgelijker percentages: Eindhoven 55,3%, Tilburg 59,9%, Oss 61,5% en Helmond 68,0% – Brabantse klachten zijn lang.

Afgehaaktheid speelt sterker in het zuiden dan elders in Nederland. Belangrijke oorzaak: hier fungeerde de katholieke kerk als bindmiddel. Die gezegende maïzena verdween, de varkens en maïsvelden bleven. Vooral in West-Brabant klotst gal. Veelzeggend: Rucphen telt 77,5% afgehaakten. De zwaarste mismoedigheid vind je aan de randen van Nederland – Oost-Groningen, Zeeuws-Vlaanderen. De voormalige Mijnstreek spant de kroon: Heerlen 79,3%, Kerkrade 82,6. Dat Norit van steenkool een maagzuurremmer maakt, is amper een troost.

Wel een opsteker voor Den Bosch: nergens in Zuid-Nederland is het ‘vertrouwen in andere mensen’ zo hoog als hier. Bijna 70%. Het doet vermoeden dat Bosschenaren die de gevestigde orde de rug toe hebben gekeerd – of andersom, qua kip en ei – beschutting in eigen sociale kring vinden. Toch is er zorg. Graafwerk in de verkiezingsuitslagen van 2021 maakt helder welke wijken, buurten en dorpskernen van Den Bosch sterk zijn afgehaakt. Eén zekerheid: het stemt niet vrolijk. 

_____

Publicatie in Brabants Dagblad: 26 januari 2022. Deel 2 verschijnt woensdag 2 februari. Eventuele reacties: eric.alink@planet.nl