Teuntje

Weinig straten lopen zo dood als de Lunettenlaan. Hij eindigt bij Nationaal Monument Kamp Vught, waar 735 gevangenen om het leven kwamen. Hun doodsoorzaak: ophanging, de kogel of ontberingen. Het is een schuldige plek. Vughtse vogels leren al jong dat je hier niet fluit of broedt.

Aan de lange Lunettenlaan staan verwarrende slagbomen. Bij de kazerne mag je niet naar binnen. Bij de gevangenis niet naar buiten. Wel loopt er een weggetje naar de Molukse woonwijk en Barak 1B. Dat stenen gebouwtje staat verstopt tussen grove dennen. Toepasselijk. Een andere naam voor de Pinus sylvestris is pijnboom. Hier groeit au.

Afgelopen zaterdagmiddag. Teuntje (14) zet haar fiets bij Barak 1B. In de Tweede Wereldoorlog maakte het gebouw deel uit van Konzentrationslager Herzogenbusch, dat onder commando van de SS stond. Vanaf 1943 telde dit kamp ruim 31.000 gevangenen: joden, dwarsdenkers, verzetsstrijders, homoseksuelen, Sinti en Roma. Later bivakkeerden hier 6000 Duitse burgerevacués uit de grensstreek. Tussen 1944 en 1949 was het een interneringskamp, voor zo’n 20.000 Nederlanders die niet zuiver op de graat zouden zijn geweest. Grote vissen, kleine vissen.

Maar nu is het feest. Nou ja: een beetje, want zelfs zwarte confetti is nog te vrolijk voor deze onheilsplek. Omwonenden, onder wie velen uit de Molukse gemeenschap, wijden Barak 1B stijlvol in met ceremoniële muziek. Lang was het gebouw, dat in de kampjaren dienst deed als postkamer, kantine en winkel, dichtgespijkerd. Een boom groeide dwars door het dak. Nu is het een indrukwekkend museum met lichte ruimtes.

Nieuwsgierig stapt Teuntje er naarbinnen. Op tafel staan sponscake, loempia en saté. Yang bikin sendiri? Ja, zelfgemaakt, glimmen de twee Molukse dames. Eten is er in overvloed. Indertijd niet, mompelt een vitrinetekst. Toen was er dunne koolsoep. Wel mochten gevangenen wekelijks een postpakket van drie kilo ontvangen. Wat Teun had willen krijgen in 1944? „Volkorenbrood, pure hagelslag, fruit. Maar ook een dekentje, waar de geur van thuis in zit.”

Wie keurig op de lijntjes schreef, mocht een velletje kamppostpapier versturen. Teuntje, dagelijks goed voor 100 Whats-Appberichten, zou het liefst een telegram verzenden. „Naar m’n ouders. Met één woord: Help.”

Voorlopig welt dat woord nog niet in haar op. Zelfs na een uur speuren haar ogen nog niet naar de nooduitgang. Da’s knap van Barak 1B: de films, foto’s en voorwerpen spreken jongeren aan. Het langst kijkt Teuntje naar een provisorisch kaartspel, dat een gevangene heeft getekend. Militairen stellen boer, vrouw en koning voor. Teuntje zou de joker willen zijn. Maar haar sterkste troef is mededogen: in 1944 had ze anderen moed willen inpraten.

De geüniformeerde bezoekers Peter en Elma schuifelen voorbij. Ja, buren. Ze werken in de Vughtse gevangenis. „Ziet er goed uit hier. Mooie expositie’’, prijzen ze. Wel zou het hang- en sluitwerk een tikje steviger mogen. Elders in de tentoonstellingsruimte omhelzen twee Molukse vrouwen elkaar. De een komt uit Leerdam, de ander uit Helmond. Vught: altijd halverwege de wereld.

Naast postkamer, winkel, kantine en Duits bordeel-in-wording was de barak ook kerkje. In een vitrine liggen hosties. Een grote schijf voor de priester, vijftien kleintjes voor de gelovigen. Teuntje denkt diep na. Over wat ze ziet: „Een vlooienspel?’’ Half vier. Afscheid van Barak 1B. Teuntje verwacht geen oorlog in haar eigen leven. „Als je dit ziet, leer je daar toch van?’’ Nog één keer kijkt ze om. Naar 498 vierkante meter indrukwekkende verhalen.

Mooi geheugenteuntje.

___________________

Publicatie in het Brabants Dagblad: 27 november 

Attentie 

 Eind oktober 2013 is Stadskronieken verschenen: 36 columns over Den Bosch, haar buurten, bewoners en bezoekers. Brabants Dagblad-fotograaf Marc Bolsius maakte bij elk verhaal een foto. Ook biedt het boek 36 nawoorden: hoe hangt de vlag er nu bij in al die veranderende stadslevens?

Stadskronieken [96 pagina's, hard cover] is verkrijgbaar bij boekhandel Polare Heinen en het Stadsarchief in Den Bosch. Prijs: € 10. Als je het boek thuisbezorgd of -gestuurd wilt krijgen, kost het € 12,50. Interesse? Stuur me een mailtje: stadskronieken@gmail.com